Χίλια Εννιακόσια Ογδόντα Τέσσερα - 1984

Τζώρτζ Όργουελ

Αυτές τις μέρες είχα εγκαταλείψει λίγο το blog, για να διαβάσω το πασίγνωστο βιβλίο του Τζώρτζ Όργουελ "Χίλια Εννιακόσια Ογδόντα Τέσσερα - 1984". Γράφτηκε το 1949, και τότε το 1984 φάνταζε ένα μακρινό μέλλον. Ένα απ' τα μεγαλύτερα βιβλία του 20ου αιώνα, που διαβάστηκε σαν μανιφέστο και θαυμάστηκε σαν προφητεία. Η πραγματικότητα που περιγράφει, δεν διαφέρει πολύ απ' τη σημερινή, ήδη μέσω των τεχνολογικών μέσων (ίντερνετ, κινητά κτλ.), ο Μεγάλος Αδελφός μας βλέπει...!

Βρισκόμαστε το έτος 1984 σε μια φανταστική χώρα, την Ωκεανία (ο κόσμος έχει χωριστεί σε 3 κράτη: την Ωκεανία, την Ευρασία και την Ανατολασία). Ο (ανύπαρκτος) ηγέτης της χώρας είναι ο Μεγάλος Αδελφός, ιδεολογία της χώρας ο ΑΓΓΣΟΣ (Αγγλικός Σοσιαλισμός) και επίσημη γλώσσα η Νέα Ομιλία. Στη χώρα επικρατεί ένα απολυταρχικό καθεστώς.

Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΔΕΛΦΟΣ ΣΕ ΒΛΕΠΕΙ

Οι πάντες και τα πάντα παρακολουθούνται μέσα από αμέτρητες διαδραστικές τηλεοθόνες, που βρίσκονται παντού, ακόμα και μέσα στα σπίτια. Μια τηλεοθόνη μεταδίδει την προπαγάνδα του καθεστώτος και ταυτόχρονα χρησιμοποιείται από την Αστυνομία Σκέψης για την παρακολούθηση των πολιτών. Υπάρχει μια και μοναδική αλήθεια, η αλήθεια του Κόμματος, προσωποποίηση  του οποίου είναι ο Μεγάλος Αδελφός. Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΔΕΛΦΟΣ ΣΕ ΒΛΕΠΕΙ, όλα ελέγχονται: η προσωπική ζωή, η καθημερινότητα, τα συναισθήματα, ακόμα και η ιστορία. Η ιστορία γράφεται και ξαναγράφεται προκειμένου να αποδεικνύεται πάντα ότι το Κόμμα έχει δίκιο, ότι είναι αλάθητο. Γιατί, όπως διακηρύσσει το Κόμμα: "Όποιος ελέγχει το παρελθόν, ελέγχει το μέλλον. Όποιος ελέγχει το παρόν, ελέγχει το παρελθόν.". Έπειτα εντυπώνεται στη συνείδηση των πολιτών η νέα εκδοχή. Η Ωκεανία πάντα είχε πόλεμο με την Ευρασία και συμμαχία με την Ανατολασία πιστεύει ο πολίτης, παρόλο που πριν μερικά χρόνια συνέβαινε το αντίστροφο. Ο μιλιταρισμός είναι έντονος, και προβάλλεται η ανωτερότητα του στρατού, και η βαναυσότητα στους εχθρούς και τους αιχμαλώτους.

Ο κόσμος το 1984

Στη χώρα είχε συμβεί παλιά μια επανάσταση ενάντια στους καπιταλιστές, που καταπίεζαν τους προλεταρίους, την μεγαλύτερη πληθυσμιακά ομάδα της Ωκεανίας. Ακόμα και σήμερα, όμως, αυτοί είναι στην ίδια κατάσταση. "Εάν υπάρχει ελπίδα, αυτή βρίσκεται στους προλετάριους", γράφει ο πρωταγωνιστής στο ημερολόγιό του. Ελάχιστα είναι γνωστά για την ζωή πριν την επανάσταση "Οι μάζες δεν επαναστατούν ποτέ από μόνες τους και δεν επαναστατούν ποτέ μόνο και μόνο γιατί καταπιέζονται. Μάλιστα, όσο δεν τους επιτρέπεται να έχουν μέτρο σύγκρισης, ούτε καν παίρνουν είδηση πως καταπιέζονται.". Ενώ το κράτος υποστηρίζει ότι πλέον το βιοτικό επίπεδο ανέβηκε και υπάρχει αφθονία αγαθών, η πλειοψηφία του λαού ζει στη φτώχεια, χωρίς πρόσβαση σε βασικά αγαθά. Αντίθετα, τα μέλη του Κόμματος, και ιδιαίτερα όσα έχουν ανώτατες θέσεις (Εσωτερικό Κόμμα) ζουν στην πολυτέλεια, με αγαθά που οι απλοί πολίτες ούτε μπορούν να φανταστούν.

Η επιστήμη υπηρετεί τις ανάγκες του ελέγχου και της καταστολής των πολιτών, αλλά και της πολεμικής βιομηχανίας. Έχει στρατευτεί. Η λογοκρισία επικρατεί στην τέχνη, ώστε τα έργα να είναι σύμφωνα με το Κόμμα. Ακόμα, τα λογοτεχνικά έργα της Ωκεανίας, δεν γράφονται από ανθρώπους, αλλά από ειδικές μηχανές! "Σήμερα η επιστήμη, με τη παλιά σημασία της λέξης, έχει πάψει σχεδόν να υπάρχει στην Ωκεανία. Στη Νέα Ομιλία δεν υπάρχει λέξη για την «Επιστήμη». [...] Και αυτή ακόμα η τεχνολογική πρόοδος πραγματοποιείται μόνο όταν τα προϊόντα της μπορούν να χρησιμεύσουν με κάποιο τρόπο για την περιστολή της ανθρώπινης ελευθερίας."

Οι κοινωνικές τάξεις στην Ωκεανία

Οι πολέμιοι του καθεστώτος καταδιώκονται συνεχώς. Το Κόμμα καλλιεργεί το μίσος για αυτούς και τον ηγέτη τους, τον Εμμανουήλ Γκολντστάιν (στο βιβλίο θυμίζει τον Λέων Τρότσκι), παλιό πρωτεργάτη της Επανάστασης, που κατηγορεί τον Μεγάλο Αδελφό ότι πρόδωσε τους σκοπούς της για το συμφέρον του. Παλιοί επαναστάτες και εχθροί του Μεγάλου Αδελφού "εξατμίζονται", σβήνονται δηλαδή απ' την ιστορία και την συνείδηση των πολιτών, σαν να μην υπήρξαν ποτέ! Η κατάληξή τους μπορεί να είναι βασανιστήρια στο Υπουργείο Αγάπης ή καταναγκαστικά έργα.

Το έγκλημα της σκέψης είναι θανάσιμο αδίκημα. "Κανείς δεν γλίτωνε ποτέ από την παρακολούθηση, και δεν υπήρχε κανείς που να μην ομολογούσε στο τέλος. Αφού είχες διαπράξει έγκλημα σκέψης, ήταν σίγουρο πως μια μέρα θα βρισκόσουν νεκρός". Η ορθή άποψη είναι του Κόμματος και πρέπει να υιοθετείται χωρίς ενδοιασμούς, δεν πρέπει να έχει κάποιος την παραμικρή υπόνοια ότι το Κόμμα λανθάνει και ότι ο Μεγάλος Αδελφός (που όλοι τον αγαπούν και αυθόρμητα χειροκροτούν) πρέπει να πέσει. Γι αυτό, το Κόμμα προσπαθεί να το εξαλείψει, ελέγχοντας την καθημερινότητα, τα συναισθήματα και τη γλώσσα. Η Νέα Ομιλία, η νέα γλώσσα του καθεστώτος, θα περιέχει τόσες λίγες λέξεις και θα είναι έτσι δομημένη, ώστε ο άνθρωπος να μην μπορεί να εκφράσει τα συναισθήματά του, να αναπτύξει τη σκέψη του και να επαναστατήσει. Τα συναισθήματα, όπως ο έρωτας, η φιλία και η αγάπη είναι άχρηστα, όλος ο ενθουσιασμός πρέπει να διοχετεύεται στο Κόμμα και στην εργασία. Το μίσος είναι έκδηλο: για τον Γκολντστάιν και την οργάνωσή του (Αδελφότητα), τους εχθρούς, τους εγκληματίες σκέψης. Τα μικρά παιδιά, μέσα από οργανώσεις νεολαίας, μαθαίνουν να κρυφακούν τους γονείς τους, και να τους καταδίδουν, αν μιλήσουν κατά του Μεγάλου Αδελφού.

Ο ιδανικός πολίτης για το κράτος είναι ο απόλυτα αφοσιωμένος στο Κόμμα και τις επιταγές του, δεν πίνει, δεν καπνίζει, είναι αθλητικός, συμμετέχει με θέρμη στις κρατικές δραστηριότητες, δεν έχει ερωτικές σχέσεις, υποβαθμίζει το θεσμό της οικογένειας..., γενικά διοχετεύει τον ενθουσιασμό του για το Κόμμα και τον ΑΓΓΣΟΣ.

ΑΓΓΣΟΣ

Στη ζωή της χώρας κυριαρχούν 4 υπουργεία: το Υπουργείο Αλήθειας (στην Νέα Ομιλία ΥΠΑΛ) για την εκπαίδευση, την ψυχαγωγία, τις καλές τέχνες και την ειδησεογραφία, το Υπουργείο Ειρήνης (ΥΠΕΙΡ) για τον πόλεμο, το Υπουργείο Αγάπης (ΥΠΑΓ) για την τήρηση της τάξης και το Υπουργείο Αφθονίας (ΥΠΑΦ) για τις οικονομικές υποθέσεις.

Μέσα σε αυτήν την πραγματικότητα ζει ο ήρωας του βιβλίου, ο Γουίνστον Σμιθ, μέλος του Εξωτερικού Κόμματος, εργαζόμενος στο τμήμα αρχείων του ΥΠΑΛ, όπου γινόταν η παραχάραξη της ιστορίας. Ζει στο Λονδίνο, την πρωτεύουσα της Πρώτης Περιοχής, στην τρίτη πιο πυκνοκατοικημένη περιφέρεια της Ωκεανίας. Ο Γουίνστον αισθάνεται καταπίεση σε αυτήν την καθημερινότητα και κάνει την πρώτη πράξη αντίστασής του, αρχίσει να γράφει ημερολόγιο με τις σκέψεις του. Στο σκληρό εργασιακό του περιβάλλον βλέπει το μίσος για τους εχθρούς του καθεστώτος και την προπαγάνδα που έχει καλλιεργηθεί στους συναδέλφους του, τα οποία ακολουθεί και αυτός, εκούσια ή ακούσια. Υπάρχει ο φόβος, ότι αν αποκαλυφθούν άθελά του οι σκέψεις του, θα συλληφθεί ως εγκληματίας σκέψης. Παλεύει με τις αναμνήσεις του απ' το παρελθόν, το οποίο ελάχιστα θυμάται. Η επόμενη πράξη αντίστασης είναι η σύναψη ερωτικής σχέσης με την Τζούλια, η οποία εργάζεται στο ίδιο Υπουργείο, στο τμήμα

Τηλεοθόνη (απ' την ταινία 1984)

Φαντασίας, όπου ειδικές μηχανές συγγράφουν λογοτεχνικά έργα. Με την Τζούλια μοιράζονται τις ίδιες σκέψεις κατά του καθεστώτος και του Μεγάλου Αδελφού. Η σχέση τους είναι κάτι παράνομο για το Κόμμα, που δεν επικροτεί σχέσεις μεταξύ μελών του. Στη δουλειά του, ένας ανώτερός του, ο Ο' Μπράιεν, του φαινόταν ότι δεν ήταν συμπαθών το καθεστώς, πιθανώς να ήταν οπαδός του Γκολντστάιν. Με την Τζούλια, του εκμυστηρεύονται τις σκέψεις τους, και ανακαλύπτουν ότι και αυτός τις ενστερνίζεται. Έτσι γίνονται μέλη της Αδελφότητας. Έχουν στα χέρια το βιβλίο της οργάνωσης, όπου το διαβάζουν στο δωμάτιο ενός παλαιοπωλείου στις γειτονιές των προλεταρίων, του καταστήματος του κυρίου Τσάρινγκτον, όπου ο Γουίνστον είχε αγοράσει το ημερολόγιό του και έχει εκμυστηρευτεί στον ιδιοκτήτη τις απόψεις του. Όμως, Ο' Μπράιεν και Τσάριγκτον είναι κρυφοί πράκτορες της Αστυνομίας Σκέψης. Μαθαίνει ότι η Αστυνομία Σκέψης τον παρακολουθούσε χρόνια. Γουίνστον και Τζούλια συλλαμβάνονται και χωρίζονται ο ένας απ' τον άλλον. Ο Γουίνστον φυλακίζεται στο Υπουργείο Αγάπης, όπου ακολουθούν φρικτά βασανιστήρια, με επικεφαλής τον Ο' Μπράιεν σε πολλά απ' αυτά, βασανιστήρια πάνω στους πιο φρικτούς του φόβους...! Ο Ο' Μπράιεν του εξηγεί πως πριν τον σκοτώσουν, πρέπει να ενστερνιστεί πλήρως τη φιλοσοφία του Κόμματος, να διαγράψει τις αναμνήσεις του. Αν το Κόμμα λέει ότι 2+2=5, αυτό ισχύει, οι αποδείξεις που είχε στο μυαλό του ότι το κράτος λανθάνει είναι ψευδείς, δημιουργήματα της φαντασίας του. Μετά από πίεση καταδίδει τους πάντες και τα πάντα, ανύπαρκτα εγκλήματα, σε στιγμή αδυναμίας προδίδει την Τζούλια. Λένε ότι όποιος αναμορφωθεί πλήρως, αγαπήσει δηλαδή το Κόμμα και τον Μεγάλο Αδελφό, πεθαίνει με μια σφαίρα στον αυχένα. Καθώς μεταμορφώνεται στην σκέψη και στην ψυχολογία, η ζωή του στην φυλακή καλυτερεύει και τελικά τον αφήνουν ελεύθερο. Γίνεται πλέον αλκοολικός. Έχει ξεχάσει τα πάντα για το αντιστασιακό του παρελθόν, ψευδείς αναμνήσεις...! Ξαναβλέπει την Τζούλια, αλλά δεν υπάρχει διάθεση από καμία πλευρά να συνεχιστεί η σχέση τους. Μέσα σε μια ατμόσφαιρα έξαρσης, όταν οι τηλεοθόνες ανακοινώνουν ότι η Ωκεανία νίκησε την Ευρασία στην Αφρική (πάντα οι χώρες αυτές πολεμούσαν η μια την άλλη, σκέφτεται...), ο Γουίνστον κατανοεί ότι κατάφερε το ακατόρθωτο για αυτόν, αγαπούσε πλέον τον Μεγάλο Αδελφό...!

Κλείνοντας, αντί επιλόγου, παραθέτω μερικές φράσεις απ' το βιβλίο.

Η διπλή σκέψη είναι η ικανότητα να έχεις ταυτόχρονα δύο πεποιθήσεις αντιφατικές μεταξύ τους και να παραδέχεσαι και τις δύο. Ένας σκεπτόμενος άνθρωπος που ανήκει στο Κόμμα ξέρει υπό ποια έννοια πρέπει να τροποποιηθούν οι αναμνήσεις του. Κατά συνέπεια, ξέρει ότι παίζει ένα παιχνίδι με την αλήθεια, αλλά, έχοντας ασκηθεί στη διπλή σκέψη, πείθει τον εαυτό του ότι η αλήθεια δεν έχει παραβιαστεί.

Θυμάσαι, συνέχισε, που έγραψες στο ημερολόγιό σου "Ελευθερία είναι η ελευθερία να λες ότι δύο και δύο ίσον τέσσερα"; Ο Ο'Μπράιαν σήκωσε το αριστερό του χέρι, με την πλάτη του γυρισμένη στον Γουίνστον, με τα τέσσερα δάκτυλα εκτεταμένα και τον αντίχειρα κρυμμένο.
-Πόσα δάκτυλα είναι αυτά, Γουίνστον;
-Τέσσερα.
-Κι αν το Κόμμα πει ότι δεν είναι τέσσερα, αλλά πέντε, τότε πόσα είναι;
-Τέσσερα.
Η λέξη τέλειωσε με μια κραυγή πόνου.

Κατά κανόνα, ο πόλεμος είναι πάντα οργανωμένος έτσι ώστε να καταβροχθίζει το πλεόνασμα που θα μπορούσε να υπάρχει αφού καλυφθούν οι στοιχειώδεις ανάγκες του πληθυσμού. Στην πράξη, υπολογίζουν τις απαραίτητες υλικές ανάγκες του πληθυσμού πάντα κάτω από πραγματικό τους επίπεδο. [...] Κρατούν όλο τον κόσμο, ακόμα και τις προνομιούχες τάξεις, κοντά στα όρια της φτώχειας, κατόπιν εσκεμμένης πολιτικής.

Ο Πόλεμος είναι ειρήνη. Η ελευθερία είναι σκλαβιά. Η άγνοια είναι δύναμη. (Σύνθημα του Κόμματος)

Ο πόλεμος κατ' ουσίαν είναι η καταστροφή, όχι απαραίτητα της ανθρώπινης ζωής, αλλά των προϊόντων του ανθρώπινου μόχθου. Ο πόλεμος είναι ο τρόπος με τον οποίο μπορούν να καταστραφούν, να διαλυθούν στη στρατόσφαιρα ή να βυθιστούν στα βάθη της θάλασσας υλικά, που αλλιώς θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να κάνουν τις μάζες να ζουν πιο άνετα και κατά συνέπεια να σκέφτονται περισσότερο απ' όσο είναι επιθυμητό.

Στην κορυφή της πυραμίδας (της κοινωνίας της Ωκεανίας) βρίσκεται ο Μεγάλος Αδελφός. Ο Μεγάλος Αδελφός είναι αλάθητος και παντοδύναμος. Κάθε επιτυχία, κάθε επίτευγμα, κάθε νίκη, κάθε επιστημονική ανακάλυψη, κάθε γνώση, κάθε σοφία, ευτυχία, αρετή, θεωρείται ότι πηγάζει κατ' ευθείαν από τη διοίκηση και την έμπνευση του. [...] Ο Μεγάλος Αδελφός είναι η μάσκα υπό την οποία το Κόμμα επέλεξε να εμφανιστεί στον κόσμο.

Ελευθερία είναι η ελευθερία να λες ότι δύο και δύο ίσον τέσσερα. Αν αυτό γίνει παραδεχτό, όλα τα άλλα ακολουθούν.

---------------------------------------------

Για τη συγγραφή του άρθρου χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία απ' την Αγγλική και Ελληνική Βικιπαίδεια, και το βιβλίο "1984 Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΔΕΛΦΟΣ" των εκδόσεων ΚΑΚΤΟΣ.

--------------------------------------------

Ένα βιβλίο που σας συστήνω ανεπιφύλακτα να διαβάσετε! Εγώ αγόρασα και διάβασα την ελληνική έκδοση, απ' τις Εκδόσεις Κάκτος.